طول عمر گوسفند زنده

در مطالب قبلی درباره بهترین نژادهای گوسفندان در ایران صحبت کردیم و در این مطلب درباره سن گوسفند (عمر گوسفند)  صحبت میکنیم. یکی از معیارهایی که بر روی قیمت گوسفند زنده  تاثیر میگذارد، سن گوسفند است که در این مقاله به اهمیت بررسی شناخت سن گوسفند، چگونگی تاثیر آن در قیمت و رشد آن و نحوه تشخیص سن دام زنده پرداخته ‌ایم.

اهمیت تشخیص سن گوسفند

مشخص بودن سن گوسفند زنده یک امر ضروری و مهم است.زیرا با آگاهی از سن انفرادی دامهای گله و اطلاع از تعداد آنها در هـر رده ی سـنی میتوانید برنامه ریزی کاملی را عملی کنید. کمی جلو تر به  اهمیت آگاهی از سن دامهای گله اشاره کرده ایم.

•  امکان انجام رکوردگیری، برای اجرای برنامه های اصلاح نژادی.
•  شناسایی دام و انتخاب دامهای برتر.
• گروهبندی دامها بر اساس سن برای اجرای مدیریت بهینه تغذیه.
•  امکان اجرای برنامه های تولیدمثلی، مثل همزمان سازی فحلی درگـروه هـای سنی مختلف.
•  استفاده صحیح از نرها در محدوده سنی که دارای بالاترین عملکرد هستند.
•  شناسای دامهای پیر جهت حذف از گله.
•  شناسایی دام در زمان خرید.

نحوه تشخیص سن گوسفندان

امروزه واحدهای صنعتی پـرورش گوسفند  و بـز در کشـورهای مختلـف دنیـا معمولاً دارای اسناد ثبت مشخصات دام هستند، و در هنگـام تولـد بـره یـا بزغالـه اطلاعات آنها را بدقت ثبت میکنند.

در این واحدها برای هر بره یا بزغاله بعـد از تولد یک کارت شناسایی (شناسنامه) صادر میشـود و تمـام اطلاعـات لازم مثـل مشخصات پدر، مادر و رکوردهـای خـود دام در طـول مـدت عمـرش در آن ثبـت میشود.

 

تشخیص سن گوسفند زنده از روی شاخ

یکی از روشهای تشخیص سن گوسفند زنده و بز، شمارش شیارهای شاخ است. شاخ نیز همانند ناخن و سم از کراتین ساخته شده است و در تمام طول عمر دام در حال رشد کردن است.

در بخش درونی شاخ هسته زندهای وجود دارد که با جریان مـداوم خون، بخشهای بیرونی آن را تغذیه می کند.

در طول عمر دام، علاوه بر رشد طـولی شاخ، بر قطر آن هم افزوده میشود و بنابراین ضخیمتر میشود.

شـیارهای شـاخ در گوسفند وحشی که به شاخ بـزرگ معـروف اسـت، آشـکارتر و مشـخصتـر از سـایر گوسفندان است.

این شیارها در زمان بلوغ دام به وجـود مـی آینـد و بـارزترین آنهـا شیاری است که در سن چهار سالگی تشکیل میشـود.

بـرای تشـخیص سـن دام از روی شاخ، شیارها شمارش میشوند. هر یک شیار، یک سال عمر محسوب میشـود.

درحال حاضر روش شمارش شیارهای شاخ کاربردی و بینقص نیست و از جمله معایب آن میتوان به فقدان شاخ در تعداد زیادی از نژادهای گوسـفند زنده، به ویژه جنس ماده اشاره کرد.

همچنین به واسطه وجود پیچش های مختلف شاخ، تشـخیص تعداد شیارها به آسانی و به طور دقیق امکان پذیر نیست.

تشخیص سن گوسفند زنده از روی دندان دام

برای تشخیص سن گوسفند زنده و بز از روی دندان باید ابتدا دام را مهار کرد.!! برای مهار گوسفند یا بز، شخص ارزیاب دام را در حالت ایستاده بین پاهـای خـود نگـه میدارد، سپس زانوهای خود را محکم پشت ناحیه کتف دام قرار میدهد.

در این حالت دام مقید شده اسـت و مـیتـوان با انگشت شصت و اشاره دست راست، لـبهـای بـالا و پـایین دام را بـاز کـرد تـا دندانهای ثنایای پیشین آشکار شود. از روی وضعیت ظاهری دندانهـا مـیتـوان سن دام را مشخص کرد.

تشخیص سن بره از روی دندان

 گوسفند زنده و بز همانند سایر نشخوارکنندگان تعداد ۳۲ دندان دارند که از جلو به عقب بهترتیب به آنها ثنایـا (پیشـین)، آسـیای کوچـک و آسـیای بـزرگ گفتـه میشود.

ولی برعکس سایر پستانداران و گوشتخواران فاقـد دنـدان نـیش (انیـاب) هستند.

این دامها همچنین در آرواره بالا فاقد دندانهای ثنایا هستند و بـه جـای آن سجاف سنایایی دارند که به جای دندان از آن استفاده میکنند.

بره و بزغاله در زمان تولد فاقد دندان هستند و در هفته دوم بعد از تولد کم کم آثار دندان در آنها آشکار میشود.

تعداد دندان ها به تدریج زیاد میشود، به طوریکـه در ۲ تا ۳ ماهگی تعداد ۲۰ عدد دندان که به دندانهای شیری معـروف هسـتند در آروارههای آنها رشد میکند و نمایان می شود.

دندانهای شـیری از نظـر شکل و مکان رویش شبیه دندانهای دائمی هستند، ولی اندازه آنهـا کوچـکتـر و تعدادشان نیز کمتر است.

دندانهای شیری شامل ۸ عـدد ثنایـا در آرواره پـایین، ۶ عدد آسیا در آرواره پایین و ۶ عدد آسیا در آرواره بالا هستند.

 

فرمول دندانی بره و بزغاله در آرواره بالا ۶ = (۰)ثنایا + (۰) نیش + (۶)آسیای کوچک

فرمول دندانی بره و بزغاله در آرواره پایین ۱۴ = (۸)ثنایا + (۰) نیش + (۶)آسیای کوچک

مجموع = ۲۰  

گوسفند و بز بالغ علاوه بر ۲۰ عدد دنـدان شـیری کـه بـا دنـدانهـای دائمـی جایگزین می شوند ،۱۲ عدد دندان دیگر نیز به نام دنـدان های آسـیای بزرگ دارند.

فرمول دندانی بره و بزغاله در آرواره بالا ۱۲ = (۰)ثنایا + (۰) نیش + (۶) آسیای کوچک + (۶)آسیای بزرگ

فرمول دندانی بره و بزغاله در آرواره پایین ۲۰ = (۸)ثنایا + (۰) نیش + (۶) آسیای کوچک + (۶) آسیای بزرگ

مجموع = ۳۲  

چگونه از دندانها برای تخمین سن دام زنده استفاده کنیم

گوسفند و بز ۱ تا ۱٫۵ ساله:

بره و بزغاله معمولاً بدون دندان متولد مـیشـوند و در هفتـه دوم یـک جفـت دندان ثنایای شیری مرکزی در آرواره پایین آنها مشخص میشود.

بعـد از اتمـام ماه دوم، ۴ جفت دندان شیری ثنایا بـه طـور کامـل نمایـان مـیشـود و تـا پایـان سه ماهگی تمامی دندانهای شیری کامل میشوند.

دندانهای شـیری حـداکثر تـا ۱۸ ماهگی وجود دارند و بعد از آن بترتیب از وسط بـه کنـار شـروع بـه افتـادن میکنند.

گوسفند و بز ۲ ساله:

بعد از رویش دندانهای پیشین مرکزی دائمی و مستقرشـدن آنهـا در محـل خود (آرواره پایین)، جفت دندانهای پیشین شیری میانی لق میشـوند و به تـدریج شروع به افتادن میکنند.

بعد از افتادن این جفت از دندانها، جفت دندان دائمی پیشین به جای آنها رشد میکند و در این زمان گوسفند یا بز را دو ساله میگویند.

گوسفند و بز ۳ ساله:

بعد از رویش دندانهای پیشین میانی اول دائمی و مستقرشدن آنها در محـل خود (آرواره پایین)، جفت دندانهای پیشین شـیری میـانی دوم لق میشوند و بتدریج شروع به افتادن میکنند.

بعد از افتادن این جفت از دندانها، جفت دندان دائمی پیشین به جای آنها رشد میکند و در این زمان گوسفند یا بز را سه سـاله میگویند.

گوسفند و بز ۴ ساله:

بعد از رویش دندانهای پیشین میانی دوم دائمی و مستقرشدن آن ها در محل خود (آرواره پایین)، جفت دندانهای پیشین شیری گوشه لق میشوند و به تـدریج شروع به افتادن میکنند.

بعد از افتادن این جفت از دندانها، جفت دندان دائمی پیشین به جای آنها رشد میکند و در این زمان گوسـفند یـا بـز را چهـار سـاله میگویند.

گوسفند و بز مسنتر از ۴ سال:

در گوسفند و بز چهار ساله، تمام دندانهای دائمی پیشـین رشـد کـرده انـد و در جای خود مستقر میشوند، به طوری که در ابتدای چهار سالگی بـین ایـن دنـدانهـا فاصله وجود ندارد.

اما کم کم و با گذشت زمان و افزایش سن دام، بین دندان ها فاصله ایجاد میشود که نشان میدهد سن دام بیشتر از چهارسال شده است.

نکته: تشخیص سن گوسفند و بز از روی دندان همیشه آسان نیست و نیازمند تجربه است.

زمان رویش دندانهای پیشین دائمی در آرواره پایین گوسفند و بز

 

تعداد دندان پیشین	دامنه سنی دام (ماه)	میانگین سنی دام (ماه)	سن دام (سال)
۱ جفت	۱۳/۵ – ۲۱/۵	۱۵	۱/۵ – ۱
۲ جفت	۱۹ – ۲۵	۲۰	۲ – ۱/۵
۳ جفت	۳۱/۵ – ۲۲	۲۴/۵	۳ – ۲/۵
۴ جفت	۳۶/۵ – ۲۶	۲۸/۵	۴ – ۳/۴
۴ جفت با فاصله بین دندانها	بیش از ۳۶	بیش از۳۶	بیش از۴